Saya Abu Nuha Nuwairah, Perunding Pewarisan Wasiyyah Shoppe Berhad sejak tahun 2022. Saya juga merupakan lepasan syariah daripada Universiti Islam Imam Muhammad ibn Saud, Riyadh. Insya Allah, saya boleh bantu tuan puan berkaitan dengan pewarisan.
Isi Kandungan
Pengenalan
Wasiat merupakan salah satu bentuk perancangan harta dalam Islam yang dianjurkan untuk menjaga kebajikan individu tertentu selepas kematian seseorang. Walau bagaimanapun, hukum asal wasiat adalah tidak wajib, melainkan ia dilakukan secara sukarela.
Dalam konteks semasa, timbul satu konsep yang dikenali sebagai Wasiat Wajibah, iaitu wasiat yang ‘dipaksa’ secara hukum kepada pihak tertentu, khususnya cucu yang kehilangan ibu atau bapa sebelum datuk atau nenek mereka meninggal dunia.
Apa Itu Wasiat Wajibah?
Wasiat Wajibah ialah satu bentuk wasiat yang diberikan kepada cucu yang yatim, iaitu yang kehilangan ibu atau bapa sebelum datuk atau nenek mereka meninggal. Dalam situasi ini, cucu tersebut tidak mewarisi secara faraid, kerana ibu atau bapa mereka telah meninggal dunia lebih awal.
Justeru, Wasiat Wajibah membolehkan cucu ini menerima bahagian tertentu daripada harta pusaka datuk atau nenek mereka sebagai pengganti kepada bahagian yang sepatutnya diperoleh oleh ibu atau bapa mereka.
Pandangan Jawatankuasa Fatwa Negeri Perak
Menurut keputusan Jawatankuasa Muzakarah Majlis Kebangsaan Bagi Hal Ehwal Islam (MKI) Kali Ke-215, dan diterima pakai oleh Jawatankuasa Fatwa Negeri Perak pada 2 Muharram 1440H bersamaan 12 September 2018, pelaksanaan Wasiat Wajibah dianggap harus dan sesuai dilaksanakan dalam keadaan tertentu, terutamanya demi menjaga kebajikan cucu yang teraniaya kerana kehilangan ibu atau bapa mereka.
Syarat-Syarat Pelaksanaan Wasiat Wajibah
Pelaksanaan Wasiat Wajibah hanya dibenarkan dengan syarat-syarat berikut:
- Cucu mestilah anak kepada anak lelaki atau anak perempuan si mati.
- Ibu atau bapa mereka meninggal dunia sebelum atau serentak dengan datuk atau nenek mereka.
- Cucu tersebut bukan waris faraid kepada si mati (datuk atau nenek).
- Tidak terlibat dalam pembunuhan atau berbeza agama dengan si mati.
- Jika si mati telah memberikan hibah, wasiat atau harta kepada cucu tersebut semasa hidup dalam kadar yang sepatutnya, maka Wasiat Wajibah tidak diperlukan.
- Kadar Wasiat Wajibah tidak melebihi 1/3 daripada harta pusaka, kecuali dengan izin semua waris.
- Bahagian dibahagikan mengikut prinsip faraid: 2 bahagian lelaki, 1 bahagian perempuan.
- Hanya boleh dilaksanakan selepas urusan jenazah, hutang dan wasiat biasa diselesaikan.
Hikmah Di Sebalik Wasiat Wajibah
Konsep ini diperkenalkan bagi menangani jurang kebajikan yang timbul akibat sistem faraid yang tidak membenarkan cucu mewarisi secara langsung jika ibu bapa mereka meninggal dunia lebih awal. Tanpa mekanisme seperti Wasiat Wajibah, cucu berkemungkinan tercicir daripada mendapat sebarang manfaat walaupun mempunyai hubungan darah yang dekat.
Ia juga mencerminkan prinsip maslahah (kebaikan umum) dalam Islam di mana ijtihad hukum boleh dilakukan demi mengelakkan kezaliman atau pengabaian hak dalam konteks sosial yang berubah.
Isu & Ketidaksetujuan Terhadap Wasiat Wajibah
Meskipun Wasiat Wajibah dilihat memberi keadilan dari sudut sosial, terdapat juga pandangan yang tidak bersetuju dengan pelaksanaannya, antaranya:
Pertama, bertentangan dengan Hadis Sahih.
Hadis Nabi ﷺ menyebut: “La wasiyyata liwarith” — “Tiada wasiat kepada waris.” Walaupun cucu bukan waris dalam konteks ini, mewajibkan pemberian kepada mereka tetap dilihat seolah-olah bercanggah dengan prinsip wasiat bersifat pilihan, bukan paksaan.
Kedua, mengganggu agihan Faraid.
Sebahagian ulama berpendapat bahawa mewajibkan sesuatu pemberian kepada bukan waris (dalam konteks faraid) mungkin akan mengurangkan hak waris sebenar, terutama jika jumlah pusaka kecil.
Ketiga, tiada Nas Syar‘ie yang Qat‘ie.
Tiada dalil daripada al-Qur’an atau sunnah yang secara jelas mewajibkan wasiat kepada cucu dalam situasi ini. Maka ia dianggap sebagai ijtihad kontemporari, bukan satu hukum tetap.
Keempat, dikhuatiri menjadi alat manipulasi.
Ada kebimbangan bahawa Wasiat Wajibah boleh digunakan sebagai alasan untuk memberi keutamaan kepada cucu tertentu dan menafikan waris sah yang lain, lebih-lebih lagi jika tidak difahami secara menyeluruh.
Kelima, Status Undang-Undang di Malaysia.
Pelaksanaan Wasiat Wajibah di Malaysia tidak seragam di semua negeri. Beberapa negeri seperti Selangor dan Negeri Sembilan telah memperuntukkan pelaksanaan Wasiat Wajibah dalam enakmen pentadbiran undang-undang Islam negeri masing-masing, sekali gus memberikan kuasa perundangan untuk melaksanakannya melalui Mahkamah Syariah.
Namun begitu, tidak semua negeri menerima pakai ketetapan ini, dan ada yang hanya memperakui Wasiat Wajibah dalam bentuk enakmen negeri. Walau bagaimanapun wasiat wajibah ini perlu dituntut, bukannya kewajipan yang mengikat setiap keadaan.
Oleh itu, pelaksanaannya masih bergantung kepada bidang kuasa negeri dan keputusan Mahkamah Syariah, serta dalam kebanyakan kes, tetap memerlukan persetujuan waris lain jika melibatkan bahagian melebihi 1/3 harta pusaka.
Alternatif: Hibah Semasa Hidup
Bagi mengelakkan sebarang pertikaian selepas kematian, para datuk dan nenek yang ingin memberi kepada cucu yang memerlukan disarankan untuk menggunakan hibah semasa hidup. Kaedah ini lebih jelas, sah dari sudut syarak, dan tidak menjejaskan hak waris faraid kerana ia dibuat ketika masih hidup dan berakal.
Kesimpulan
Wasiat Wajibah adalah satu usaha murni untuk mengisi kekosongan dalam sistem faraid bagi menjaga kebajikan cucu yatim. Namun, pelaksanaannya perlu diteliti dari sudut syarak, keadilan dan undang-undang yang berkuat kuasa.
Sebagai perunding, saya bertanggungjawab perlu memberi penerangan yang seimbang kepada masyarakat memahami maqasid syariah sambil menghormati ketetapan Allah dalam urusan pusaka.
Allahu A’lam.