Saya Abu Nuha Nuwairah, Perunding Pewarisan Wasiyyah Shoppe Berhad sejak tahun 2022. Saya juga merupakan lepaskan syariah daripada Universiti Islam Imam Muhammad ibn Saud, Riyadh. Insya Allah, saya boleh bantu tuan puan berkaitan dengan pewarisan.
Isi Kandungan
Kisah Realiti & Persoalan
15 tahun yang lalu, seorang ibu telah memberikan wang berjumlah RM10,000 kepada anak sulung dan menantunya. Niat beliau jelas supaya wang itu untuk membantu mereka menunaikan ibadah haji.
Namun hingga ke hari ini, haji tidak ditunaikan. Wang tersebut telah digunakan untuk kegunaan peribadi. Kini si ibu telah pun meninggal dunia.
Persoalannya:
Adakah wang tersebut masih dianggap sebagai hibah sah? Atau perlu dikembalikan dan diagihkan semula mengikut faraid?
Konsep Asas: Hibah dan Syarat
Hibah ialah pemberian harta secara sukarela oleh seseorang kepada orang lain semasa hidupnya, tanpa mengharapkan balasan (‘iwadh). Ia berbeza dengan wasiat dan sedekah.
Dalam kes ini, hibah diberikan bersyarat iaitu hanya dengan syarat harta itu digunakan untuk menunaikan haji.
Pandangan Ulama Tentang Hibah Bersyarat
Pertama, pendapat Jumhur Ulama (Mazhab Syafi‘i, Maliki, dan Hanbali).
Majoriti ulama berpendapat bahawa:
Hibah tidak sah jika digantung dengan syarat.
Jika diberi juga, hibah tetap sah tetapi syaratnya terbatal.
Hujahnya:
- Ibn Hazm berkata: “Tidak sah hibah dengan syarat sama sekali.”
(al-Muhalla, 8/59) - Ibn Qudamah dalam al-Mughni (5/384): “Tidak sah menggantung hibah dengan syarat kerana ia adalah pemilikan dalam hayat, maka tidak boleh digantung seperti jual beli.”
Implikasinya:
- RM10,000 tetap milik anak & menantu.
- Tiada tuntutan faraid.
- Dari sudut fiqh, selesai.
Kedua, pandangan minoriti – Membenarkan Hibah Bersyarat.
Sebahagian ulama seperti Ibn Taimiyyah, Ibn al-Qayyim, serta mazhab Hanafi berpandangan:
Hibah bersyarat sah, dan syarat itu mengikat.
Jika syarat tidak dipenuhi, maka hibah boleh terbatal.
Antara dalilnya:
- Hadis Jābir:
Nabi SAW berkata: “Jika datang harta dari Bahrain, aku akan beri kamu begini dan begini…”
Abu Bakar RA kemudian melaksanakan pemberian itu selepas kewafatan Nabi SAW. - Kisah Ummu Salamah dan hadiah kepada Raja Najasyi menunjukkan hibah boleh bergantung kepada syarat.
Implikasinya:
- Jika syarat gagal dipenuhi (tidak menunaikan haji), maka hibah dianggap batal.
- Maka wang RM10,000 perlu dikembalikan ke dalam harta pusaka.
- Wang tersebut akan dikira sebagai milik arwah dan perlu diagih ikut faraid.
Solusi & Cadangan
Pertama, rujuk wasiat atau bukti bertulis.
Jika arwah ada nyatakan secara bertulis bahawa wang itu untuk haji, ini menguatkan elemen syarat.
Kalau tiada, perlu bergantung kepada niat dan keterangan saksi.
Kedua, rundingan sesama waris.
Tanya semua waris: Adakah mereka redha wang itu diberi walaupun tidak digunakan untuk haji?
Jika semua redha, maka wang itu boleh dianggap pemberian penuh.
Jika ada waris tidak redha, mereka berhak menuntut agar wang itu dikira sebagai hutang kepada si mati.
Ketiga, nasihat kepada penerima hibah (abang & isteri).
Mereka menerima wang atas amanah ibadah.
Tidak menunaikannya adalah pengkhianatan terhadap niat pemberi.
Sebaiknya pulangkan wang itu atau kembalikan nilai semasa ke pusaka.
Kesimpulan Fiqh & Etika
| Pendapat Ulama | Status Wang | Tindakan Disarankan |
|---|---|---|
| Jumhur (Syafi‘i, Maliki, Hanbali) | Hibah sah walaupun syarat tak dipenuhi | Wang tidak perlu dikembalikan |
| Ibn Taimiyyah & Ibn al-Qayyim (Hanbali, Hanafi) | Hibah batal jika syarat tidak dipenuhi | Wang perlu dikembalikan & diagih ikut faraid |
| Praktikal & berhikmah | Jika waris tidak redha, atau mahu elak dosa & fitnah | Pulangkan wang demi amanah & keberkatan |
Penutup
Hibah adalah bentuk kasih sayang dan amanah. Apabila diberi dengan syarat – lebih-lebih lagi untuk ibadah seperti haji – ia bukan sekadar soal pemilikan harta, tetapi soal tanggungjawab di sisi Allah.
Jika syarat tidak dipenuhi, penerima hibah perlu muhasabah dan bertanya diri:
“Adakah saya sudah tunaikan amanah pemberi?”
“Bagaimana jika arwah menuntut di akhirat kelak?”
Wallahu a‘lam.